Έχει κυκλοφορήσει στα βιβλιοπωλεία εδώ και μερικούς μήνες το βιβλίο με τίτλο «Είναι ο καπιταλισμός, ηλίθιε», συγγραφέας του οποίου είναι κάποιο μέλος του ΚΚΕ. Ο τίτλος αυτού του βιβλίου αποκαλεί ευθέως ως ηλίθιους όσους δεν κατανοούν ή δεν αποδέχονται ότι ο καπιταλισμός είναι η αιτία των δυσμενών καταστάσεων που βιώνουμε σήμερα. Με αφορμή τον τίτλο του βιβλίου αυτού γράφουμε και το κείμενο.
Το ότι ευθύνεται ο καπιταλισμός για τις συνθήκες εκμετάλλευσης και γενικά για την υπάρχουσα κοινωνική συγκυρία στον Ελλαδικό χώρο δεν υποστηρίζει μόνο το κομμάτι της κυριαρχίας που λέγεται ΚΚΕ. Επίσης σχεδόν όλα τα αριστερά κόμματα, όπως και διάφορες αριστερές αυτόνομες ομάδες, λαϊκές συνελεύσεις, ελευθεριακοί κομμουνιστές και λοιποί αντιεξουσιαστές. Γενικά όλα αυτά τα μορφώματα και ομαδοποιήσεις που συγκροτούν το «αντικαπιταλιστικό κίνημα».
Θεωρούμε λανθασμένη την απόδοση του συστήματος εκμετάλλευσης ως απλά καπιταλιστικό επειδή έτσι αποκρύβονται βασικά χαρακτηριστικά και δομές της κυριαρχίας. Συνεπακόλουθα αποκρύβοντας βασικά χαρακτηριστικά και δομές της κυριαρχίας οδηγούμαστε σε μερική αντίληψη για το τι είναι η κυριαρχία σήμερα. Ας δούμε τα πράγματα λίγο πιο αναλυτικά. Η λέξη καπιταλισμός προέρχεται από την αγγλική λέξη capital που σημαίνει κεφάλαιο και έχει την ετυμολογική της ρίζα στο λατινικό caput, capitis που σημαίνει κεφάλι και παραπέμπει στα κεφάλια των βοδιών που έγιναν ιδιοκτησία των ανθρώπων με την εξημέρωση τους και την εκκίνηση της κτηνοτροφίας. Το κεφάλαιο ως έννοια και ως υλική πραγματικότητα δεν εμφανίστηκε τους τελευταίους δύο με τρείς αιώνες. Το κεφάλαιο υπήρξε απ’ την στιγμή που δημιουργήθηκαν οι πρώτες αποθήκες για τα πρώτα μεγάλα αποθέματα της συστηματοποιημένης παραγωγής τροφής και με την απαραίτητη ύπαρξη συγκροτημένης εξουσίας.
Μιλώντας κάποιος απλά και μόνο ενάντια στον καπιταλισμό, που είναι ένα οικονομικό σύστημα, ως συνήθως δεν εννοεί κιόλας ότι θεωρεί ταυτόχρονα τον θεσμό του κράτους ως κατ’ ουσία εκμεταλλευτικό θεσμό. Σε αντίθεση με την κλασσική θέση της αριστεράς η αναρχική θεώρηση δεν αντιλαμβάνεται τον μηχανισμό του κράτους ως ουδέτερο, αλλά ως κατ’ ουσία ένα θεσμό που βασίζεται στην εκμετάλλευση, τον έλεγχο και την καταπίεση του κοινωνικού χώρου. Γι’ αυτό δεν μπορούμε να αποδεχτούμε καμιά μορφή κράτους. Δεν αποδεχόμαστε τις ψευδεπίγραφες διαφοροποιήσεις περί κράτους πρόνοιας και κράτους ασφάλειας. Δεν αποδεχόμαστε ούτε το αστικό κράτος και ασφαλώς ούτε το λαϊκό κράτος. Ούτε την αστική δημοκρατία αλλά και ούτε την λαϊκή, την εργατική ή την άμεση. Το να μιλάει κανείς μόνο για το «κακό» αστικό κράτος πάει να πει ότι κάποιο άλλο κράτος είναι θεμιτό και ότι ως θεσμός είναι ουδέτερος. Υπήρξαν και υπάρχουν πολλά παραδείγματα λαϊκού κράτους και δημοκρατίας που αποδεικνύουν ξεκάθαρα ότι δεν υπάρχει ουσιαστική διαφορά ανάμεσα στα διαφόρων ειδών κράτη και βεβαίως οι λαϊκές δημοκρατίες ξεπερνούν συνήθως σε βαναυσότητα τις επονομαζόμενες αστικές.
Συνήθως το «αντικαπιταλιστικό κίνημα» ακόμα και εκείνες οι τάσεις του οι οποίες θεωρητικά τάσσονται υπέρ της καταστροφής του κράτους καταλήγουν να υπερασπίζονται πολλές φορές την διατήρηση της κρατικής δομής και των κοινωνικών σχέσεων όπως διαμορφώθηκαν σε συνθήκες κυριαρχίας. Τέτοιες περιπτώσεις παρατηρούνται όταν υπάρχουν κινητοποιήσεις για ενδοσυστημικές διεκδικήσεις, για παράδειγμα αυτές που διεκδικούν την μη ιδιωτικοποίηση κάποιου φορέα είτε είναι νοσοκομείο, είτε πανεπιστήμιο ή κάτι άλλο.
Απ’ την στιγμή που επιδιώκουμε την αναρχία είναι οξύμωρο να θέλουμε λίγο ή πολύ κράτος. Ακόμα πιο οξύμωρο είναι να ντύνουμε με ελευθεριακό περίβλημα το πρόταγμα να αναλάβει η κοινωνία αντί το κράτος και το κεφάλαιο την διαχείριση δομών που έχουν φτιαχτεί για να εξυπηρετούν την κυριαρχία και τον πολιτισμό. Οι ενδοσυστημικές διεκδικήσεις στην περίπτωση που ικανοποιηθούν από την εξουσία θεωρούνται ως μια «νίκη» σε ένα υποτιθέμενο ενδιάμεσο αγώνα, ενώ στην ουσία ενσωματώνουν τις όποιες απελευθερωτικές διαθέσεις και «κλείνουν τα στόματα».
Το κράτος και το ιδιωτικό κεφάλαιο είναι αλληλένδετοι θεσμοί που καθορίζουν την εξέλιξη της μαζικής κοινωνίας, όμως δεν είναι οι μοναδικές αιτίες που σκλαβώνουν ότι υπάρχει στη γη. Τους τελευταίους αιώνες αυτό που χαρακτηρίζει την κυριαρχία και το σύστημα εκμετάλλευσης δεν είναι απλά οι διευρυμένες εμπορευματικές σχέσεις αλλά η καθοριστική παρέμβαση της τεχνοεπιστημονικής προόδου, της βιομηχανίας και της υψηλής τεχνολογίας. Η κυριαρχία δεν θα μπορούσε να επεκταθεί και να επικρατήσει στη γη ολόκληρη, καταστρέφοντας και εξοντώνοντας παράλληλα τον φυσικό κόσμο, αν δεν προωθούσε την πρόοδο της τεχνοπιστήμης. Οι διευρυμένες εμπορευματικές σχέσεις και η επέκταση της κεφαλαιοκρατικής οικονομίας διαπλέκονται όπως επίσης παίζουν και βασικό ρόλο για την σωστή λειτουργία και επέκταση του βιομηχανικού -τεχνολογικού συστήματος. Η επιβολή αλλοτριωμένων προτύπων επιβίωσης και η καταστροφή της αρχέγονης γνώσης διαβίωσης που ήταν κατά βάση σε αρμονία με τον υπόλοιπο φυσικό κόσμο δεν είναι απλά μια κατάσταση που προέρχεται από το οικονομικό σύστημα του καπιταλισμού αλλά κυρίως από την ίδια την διαδικασία και δομή της τεχνολογικής προόδου. Τεχνολογική πρόοδος η οποία υπάρχει χάριν στις διευρυμένες εξουσιαστικές σχέσεις στην οικονομία, το εμπόριο, την πολιτική, την εκπαίδευση, την επιστήμη, την πόλη και γενικά σε όλους τους θεσμούς που συντηρούν την ίδια την μαζική κοινωνία.
Τα αλληλένδετα τεχνητά φαινόμενα όπως η εκμετάλλευση, η ανελευθερία και η καταστροφή του φυσικού κόσμου πηγάζουν άμεσα από την εξάρτηση των ανθρώπων από τις δομές και τις διαδικασίες του βιομηχανικού –τεχνολογικού συστήματος. Σύστημα το οποίο για να δομηθεί βασίστηκε σε εξουσιαστικές διαδικασίες αλλά απαιτεί κιόλας για να λειτουργήσει ακόμα πιο διευρυμένες εξουσιαστικές σχέσεις και κυριαρχία σε όλη τη βιόσφαιρα. Ο πολιτισμός ως διαδικασία διαχωρισμένη από και ενάντια στο οικοσύστημα, στράφηκε εξαρχής ενάντια στον απλό και φυσικό τρόπο διαβίωσης εξαρτώντας τις ελεύθερες κοινότητες από εξουσιαστικές δομές και σχέσεις. Η εξάρτηση των ανθρώπων από τον κόσμο της τεχνικής και της πολυπλοκότητας (άρα και της κυριαρχίας, που ήταν κατασκεύασμα πάλι ανθρώπινο) θα παραμένει πάντα η πρωταρχική αιτία του εξουσιασμού όπως και των επακόλουθων συνεπειών του.
Ο δυτικός πολιτισμός που έχει τις ρίζες του στην ύστερη μεσαιωνική Δυτική Ευρώπη βασίζεται πάνω σε πρωτοφανή άλματα της τεχνικής, τα οποία του έδωσαν την δυνατότητα να κατακτήσει όλο τον πλανήτη και ιδεολογικά να αντικειμενοποιήσει και να εργαλειοποιήσει όλα τα στοιχεία της φύσης. Η κυριαρχία και η επέκταση του δυτικού πολιτισμού αυξάνονται διαρκώς ειδικά μετά την βιομηχανική επανάσταση. Ταυτόχρονα εντείνεται η πολυπλοκότητα των κοινωνικών δομών, διαδικασιών και σχέσεων όπως και η εξάρτηση της ανθρωπότητας από την τεχνολογία. Με αποτέλεσμα σήμερα να υπάρχει ολοκληρωτική εξάρτηση για την επιβίωση μας από εξουσιαστικούς θεσμούς οι οποίοι διευρύνονται συνέχεα. Αυτό φαίνεται πιο ξεκάθαρα όταν προσπαθήσουμε να συγκρίνουμε τον τρόπο ζωής των ανθρώπων σε κάθε περίοδο κατά την οποία υπάρχουν τεχνολογικές εφευρέσεις ή κάποιο τεχνολογικό προϊόν μπαίνει σε ευρεία ή μερική χρήση από τους ανθρώπους. Ακόμα το βλέπουμε όταν παρατηρήσουμε τους μετασχηματισμούς και την επέκταση της πόλης, τις αλλαγές στον τρόπο και τα μέσα μεταφοράς των ανθρώπων και των εμπορευμάτων, όπως επίσης στις αλλαγές στον τρόπο και τα μέσα επικοινωνίας. Όταν μετασχηματίζεται ο τρόπος ζωής μας από την τεχνολογική παρέμβαση, ταυτόχρονα υπάρχει, πολλές φορές αρχικά ανεπαίσθητα αλλά στην συνέχεια ουσιαστικά ένας μετασχηματισμός στον τρόπο επιβολής και στην ίδια την υπόσταση της κυριαρχίας.
Το μόρφωμα και η όλη διαδικασία της εξέλιξης του πολιτισμού είναι εξ’ ορισμού μια επεκτατική διαδικασία που παρεμβαίνει συνεχόμενα στους φυσικούς ρυθμούς και την ισορροπία του οικοσυστήματος. Ταυτόχρονα ο πολιτισμός και τα κατασκευάσματα της κυριαρχίας αποδεικνύονται πύργοι στην άμμο, επειδή βασίζονται σε πλασματικές αντιλήψεις και ιδεολογίες που στρέφονται ενάντια στη φύση και θεωρούν την ανθρώπινη οντότητα ανώτερη των άλλων μορφών ζωής. Παρ’ όλες τις μυθοπλασίες και την προπαγάνδα της κυριαρχίας, ο πολιτισμικός οδοστρωτήρας δεν μπορεί με τη χρήση της τεχνολογίας να καταστρέφει τη γη επ’ αόριστο ούτε να δαμάσει το διάστημα για να επεκταθεί. Κινούμενος για να υπάρχει σε διαρκή αντίθεση με οτιδήποτε φυσικό, ο πολιτισμός εμπεριέχει εξ’ ορισμού το δεδομένο του συμβάντος, του «ατυχήματος» και την απειλή της μαζικής καταστροφής. Το ότι ο πολιτισμός κινείται ενάντια σε οτιδήποτε φυσικό, σημαίνει ότι αναπτύσσει στο εσωτερικό του και στις δομές του καταστάσεις που δεν υπάρχουν όταν ο άνθρωπος ζει σε αρμονία με τον υπόλοιπο φυσικό κόσμο χωρίς τις παρεμβάσεις της υπερδομής της τεχνολογίας. Η εκμετάλλευση, η ανισότητα, ο έλεγχος, η καταπίεση, η πείνα, οι εξαρτήσεις, η ψυχολογική καταρράκωση, οι καθολικές κρίσεις, το χρόνιο άγχος, η οργανωμένη εξουσία και ο κάθε είδους εγκλεισμός, είναι βασικά στοιχεία που συναντά κανείς στον πολιτισμό. Φαινομενικά το όλο σκηνικό μοιάζει να μην μπορεί να το σταματήσει τίποτα ή τουλάχιστον έτσι διαδίδεται.
Οι τεχνητοί νόμοι και διαδικασίες που προάγουν την κοινωνική πολυπλοκότητα, ο κατατεμαχισμός της μέρας και της νύχτας με την χρονομέτρηση και γενικά οι δομές της κυριαρχίας είναι άγνωστα κατά την αρμονική διαβίωση με τον φυσικό κόσμο. Εκεί που ο λόγος της ανθρώπινης ύπαρξης θα διαπνέεται από την αρμονία με την φύση θα ανθίσει και η αναρχία, η απόλαυση των καρπών της ελευθερίας, η απλότητα, η αυτάρκεια, η ησυχία, η γαλήνη και η άμεση ανθρώπινη επαφή και επικοινωνία δεν μπορούν να συγκριθούν με το πολιτισμικό έκτρωμα. Κάτι που πάει συνέχεια ενάντια στο γήινο βίο και πάει να τα βάλει με την χαοτική αρμονία του σύμπαντος είναι δεδομένο και αναμενόμενο ότι θα έχει προβλήματα σε όλες τις εκφάνσεις του, απ’ όπου και αν το δει κανείς.
Εν τέλη η άποψη που θεωρεί ότι η τεχνολογία μπορεί να απελευθερώσει τους ανθρώπους είναι διεστραμμένη, όσο και η άποψη που υποστηρίζει ότι η εργασία απελευθερώνει. Επειδή όσο εξελίσσεται η τεχνολογία και ο κόσμος της τεχνικής τόσο θα διαιωνίζονται τα δεινά που προκαλεί ο πολιτισμός και η κυριαρχία. Η τεχνολογία έτσι όπως δομείται σήμερα (και όχι στην απλή και αδόμητη μορφή της) είναι μια πολύπλοκη διαδικασία διαπλεκόμενων και αλληλένδετων παραγόντων οι οποίοι στρέφονται συνολικά ενάντια στην ελευθερία της βιόσφαιρας. Λόγω της αλληλεξάρτησης των παραγόντων που συμβάλλουν στην διαδικασία της τεχνολογίας και στην πρόοδο αυτής, είναι αδύνατο να μεταρρυθμιστεί εν μέρει ή συνολικά προς μια κατεύθυνση απελευθέρωσης.
Ο πολιτισμός κάνει την εμφάνιση του, εξελίσσεται και επεκτείνεται χάρη στις τεχνολογικές επαναστάσεις που διακρίνονται κυρίως σε τρία κομβικά ιστορικά σημεία. Ξεκινώντας από την επανάσταση της συστηματοποιημένης γεωργίας, φτάνοντας στην βιομηχανική επανάσταση και την επανάσταση της υψηλής τεχνολογίας που ξεκινά από τα μέσα του 20ου αιώνα.
Ο πολιτισμός και η διαδικασία της τεχνολογίας έχουν ως απαραίτητη προϋπόθεση εξέλιξης την ύπαρξη εξουσιαστικών σχέσεων και δομών. Βασίζονται στη λεηλασία και την νεκροποίηση της γης. Το ιδεολογικό υπόβαθρο της μεγαμηχανής του πολιτισμού βασίζεται στον διαχωρισμό του ανθρώπου από την ολότητα της φύσης, αυτό που συνοψίζεται στην έννοια του ανθρωποκεντρισμού. Η ιδεολογία του ανθρωποκεντρισμού βασίζεται στην πλάνη ότι η ανθρώπινη οντότητα είναι ανώτερη των άλλων ζώων και στοιχείων της φύσης συνολικά. Η ανθρωποκεντρική πλάνη θεωρεί τον φυσικό κόσμο ως ιδιοκτησία του ανθρώπινου είδους, κάτι που πρέπει να δαμαστεί και να δουλέψει για τον άνθρωπο αγνοώντας και περιφρονώντας τι είναι ένα οικοσύστημα ή ένας βιότοπος και υποτιμώντας την αυταξία των άλλων υπάρξεων της φύσης.
Η ανθρωποκεντρική ιδεολογία εκφράστηκε αρχικά μέσω θρησκευτικών αντιλήψεων και πρακτικών, πρώτα μέσω των κατά το ήμισυ ανθρωπόμορφων πολυθεϊστικών θρησκειών και ακολούθως των αποκλειστικά ανθρωπόμορφων μονοθεϊστικών θρησκειών. Όλα αυτά μέχρι τα τέλη του μεσαίωνα και την επικράτηση σταδιακά του επιστημονικού μεσσιανισμού, της τεχνοεπιστήμης και του δυτικού πολιτισμού.
Ο ανθρωποκεντρισμός επικράτησε παράλληλα με την επιβολή του κόσμου της τεχνικής, της οργανωμένης εξουσίας και του κράτους πάνω στον φυσικό κόσμο που κομμάτι του ήταν οι ανθρώπινες κοινότητες. Ανθρώπινες κοινότητες που ζούσαν κατά βάση σε αρμονία με την ολότητα της φύσης σε μία σχέση πνευματική που χαρακτηριζόταν από αμεσότητα, ενσυναίσθηση και κατανόηση (αυτό που συνοψίζουμε σήμερα με την έννοια του οικοκεντρισμού).
Εν κατακλείδι να επιστρέψουμε στο αρχικό ερώτημα, είναι ο καπιταλισμός που ευθύνεται για ό,τι ταλανίζει την γη ολόκληρη σήμερα; Η άποψη μας είναι ότι δεν είναι απλά ο καπιταλισμός (με την πρωταρχική εννοιολογική του σημασία) και σίγουρα δεν είναι απλά αυτό που εννοεί η αριστερά ως καπιταλισμό. Αν θεωρήσουμε ότι το πρόβλημα είναι ο καπιταλισμός τότε θα πρέπει να ζούμε με την ψευδαίσθηση ότι η κατασκευή ενός άλλου οικονομικού συστήματος θα φέρει την απελευθέρωση. Πράγμα που έχει δοκιμαστεί με τον υπαρκτό σοσιαλισμό (βιομηχανικό κομμουνισμό).
Το πρόβλημα εντοπίζεται εξαρχής στην ίδια τη διαδικασία του πολιτισμού, δηλαδή του τεχνητά δομημένου κόσμου που ζούμε, ο οποίος στηρίζεται συνοπτικά στην εξημέρωση, τον διευρυμένο καταμερισμό εργασίας, την μηχανοποίηση της ζωής και την οργανωμένη εξουσιαστική πρακτική. Όσο υπάρχει το κατασκεύασμα του πολιτισμού αναμφίβολα θα προκαλούνται συνολικές κρίσεις στον φυσικό κόσμο(που κομμάτι του ακόμα είναι και ο άνθρωπος) που μπροστά τους το κατασκεύασμα της λεγόμενης οικονομικής κρίσης και η χρεοκοπία του Ελληνικού κράτους ηχεί ως κακόγουστο αστείο.
Ως γήινα πλάσμα οι άνθρωποι δημιουργήθηκαν και διαβίωσαν στον πλανήτη για εκατομμύρια χρόνια, αλληλεπιδρώντας με τα φυσικά στοιχεία και όντας μέρος του φυσικού κόσμου. Ο απελευθερωτικός αγώνας δεν μπορεί να νοηθεί ως πραγματικότητα όταν βασίζεται στον κόσμο της τεχνικής και της κυριαρχίας όπως και στην πλάνη του ότι ο άνθρωπος είναι ανώτερος από τον υπόλοιπο φυσικό κόσμο. Κάθε προσπάθεια που αποσκοπεί στο να κρατηθεί όρθιος ο πολιτισμός και το βιομηχανικό –τεχνολογικό σύστημα, είτε με ελευθεριακή είτε με εξουσιαστική μεταρρύθμιση ή επανάσταση, δεν είναι παρά η προσπάθεια για να κρατηθεί όρθια η κυριαρχία στις ανθρώπινες σχέσεις και στην σχέση των ανθρώπων με τον υπόλοιπο φυσικό κόσμο. Στρεφόμαστε όχι μόνο ενάντια στον καπιταλισμό, σε οποιαδήποτε μορφή του, αλλά εξαρχής ενάντια στο κράτος και τον κρατισμό, που είναι ο στυλοβάτης του πολιτισμού και του σύγχρονου τεχνολογικού οδοστρωτήρα. Το πρόταγμα για την καταστροφή του κράτους, είναι ένα αναρχικό πρόταγμα και κατ’ ουσία αντί-πολιτισμικό.
Η σκλαβωμένη από τον πολιτισμό γη παραμένει ακόμα η πηγή της ελευθερίας. Η εναντίωση στον τεχνητό κόσμο της κυριαρχίας, η συνολική καταστροφή του και η επιλογή των ανθρώπων να ζήσουν ένα τρόπο ζωής σε αρμονία με τη φύση σε αναρχικές κοινότητες θα αφήσουν την πηγή (γη) να ρέει ασταμάτητα (ελευθερία).
Σύμπραξη για την αναρχία