Στις πρώτες παραγράφους του κειμένου αυτού γίνεται μια γενικότερη τοποθέτηση, ενώ μετέπειτα γίνεται μια μικρή εισαγωγή πάνω στο θέμα της συζήτησης και στο ομώνυμο κείμενο: «Από την μαζική κοινωνία και το κράτος, στην κοινότητα και την αναρχία».
Ένα από τα προτάγματα των αναρχικών εδώ και πολλά χρόνια είναι αυτό της «κοινωνικής απελευθέρωσης». Ένα πρόταγμα που όμως μπορεί κανείς να το συναντήσει και σε βιβλία του Μαρξ, σε αριστερά κείμενα ή σε αφίσες αριστερών, όπως του ΠΑΣΟΚ στις αρχές της δεκαετίας του 1980 ή του ΣΥΡΙΖΑ το 2012. Σύγκλιση απόψεων θα μπορούσε να πει κάποιος μεταξύ αναρχικών και αριστερών και συνεχίζοντας θα μπορούσε να προσθέσει ότι «κομουνισμός, αριστερά και αναρχία έχουν κοινή ιστορία και κοινή στόχευση, μόνο που επιλέγουν διαφορετικούς τρόπους για να φτάσουν στον κοινό τους στόχο».
Βέβαια η αντίληψη αυτή είναι ανεδαφική, επειδή η αναρχία δεν μπορεί να ταυτιστεί με καμιά εξουσιαστική ιδεολογία και θεσμό. Ολόκληρος ο 20ος αιώνας βρίθει από τις φρικαλεότητες και την εξουσιομανία των κομουνιστικών καθεστώτων, που απέδειξαν στην πράξη ότι είναι εχθροί μιας ζωής ελεύθερης δίχως καταπίεση. Η αναρχία δεν είναι θεωρία όπως ο μαρξισμός, ούτε ένα κλειστό επιστημονικό σόφισμα του διαφωτισμού, αλλά ούτε μια τάση του συστήματος, κομμάτι του έθνους-κράτους και της βιομηχανικής εποχής, όπως είναι η αριστερά και η δεξιά. Αντίθετα, η αναρχία έχει τις ρίζες της ως υπαρκτή κατάσταση και θεώρηση πολύ πίσω στον χρόνο, στην ίδια τη φύση του ανθρώπου και στην συνύπαρξη του με το φυσικό κόσμο.
Η εποχή που ζούμε χαρακτηρίζεται έντονα από τις ραγδαίες αλλαγές και τον μετασχηματισμό της κυριαρχίας και συνεπακόλουθα του τρόπου ζωής των ανθρώπων. Όλες αυτές οι αλλαγές ασφαλώς δεν στηρίζονται σε μια φυσική εξελικτική διαδικασία, ούτε οφείλονται ειδικά στις οικονομικές ανακατατάξεις, αλλά σε ένα σύνολο αρκετών παραγόντων και κυρίως στην εφαρμογή νέων τεχνολογιών από τα κέντρα εξουσίας σε όλους τους τομείς του παγκόσμιου συστήματος. Σ’ αυτές τις συνθήκες είναι ουσιαστική η ανάγκη να είναι όσο το δυνατό πιο ξεκάθαρο το που στοχεύει ο αναρχικός αγώνας. Είναι σημαντικό να βρίσκεται υπό διαρκή διάλογο και να παραμένει ανοιχτό ένα τέτοιο ζήτημα, επειδή είναι πολύ εύκολο έτσι όπως απλώνει τα πλοκάμια του το σύμπλεγμα εξουσίας να μετατρέψει την όποια απελευθερωτική απόπειρα σε μέρος της διαδικασίας μετασχηματισμού της εξουσίας.
Ο συνεχής και βίαιος εκσυγχρονισμός συνολικά του συστήματος και της μαζικής κοινωνίας έτσι όπως προωθείται από τους μηχανισμούς της κυριαρχίας δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν με θεωρίες –ευαγγέλια που αποδέχονται ως δεδομένο το μεγαλύτερο μέρος του συστήματος και απορρίπτουν μόνο ένα μέρος του. Έτσι όπως έχει διαμορφωθεί η κυριαρχία, το σύγχρονο κράτος και το βιομηχανικό -τεχνολογικό σύστημα μόνο με μια συνολική κριτική και αντιμετώπιση τους θα δεχθούν πλήγματα με σκοπό την καταστροφή τους. Μόνο έτσι θα ανοιχτεί ο δρόμος για την ταυτόχρονη απελευθέρωση των ανθρώπων και του φυσικού κόσμου. Μια τέτοια συνολική αντιμετώπιση είναι αδύνατο να προσφέρει ο άκαμπτος μαρξισμός καθώς κι η μετάλλαξη του, ο αναρχισμός.
Είναι ανάγκη να συζητήσουμε πιο ξεκάθαρα πως θα μπορούσε να υπάρξει ένας ελεύθερος κόσμος απαλλαγμένος από την τυραννία της κυριαρχίας. Όχι σε μια προσπάθεια να ορίσουμε τι είναι η αναρχία, αλλά σε μια διαδικασία κατανόησης του τι θέλει να πετύχει ο αναρχικός αγώνας. Επειδή μάλλον, είναι μάταιο να αγωνίζεται κάποιος για ένα θολό σκοπό ή χωρίς σκοπό προσπαθώντας να απαντήσει αποσπασματικά στις κινήσεις της κυριαρχίας. Μάλιστα σε μία τέτοια περίπτωση όχι μόνο θα ήταν δύσκολο να αναγνωρίσουμε ποια είναι τα ιδανικότερα μέσα αγώνα, αλλά πολύ εύκολα θα μπαίναμε υπό τον έλεγχο μηχανισμών είτε λέγονται αριστερά κόμματα, είτε δημοκρατικοί θεσμοί ή μαζικές δομές.
Σε αυτό το κάλεσμα για συζήτηση θα θέλαμε να θίξουμε κυρίως τα εξής ζητήματα: την αδιαχώριστη σχέση της μαζικής κοινωνίας με το κράτος, καθώς και την αδιαχώριστη σχέση της κοινότητας με την αναρχία.
Η μαζική κοινωνία, έτσι όπως την ξέρουμε σήμερα, δεν είναι αποτέλεσμα φυσικής εξέλιξης μέσα από ένα βάθος πολλών χρόνων, όπως είναι το κάθε τι φυσικό που υπάρχει πάνω στη γη, αλλά είναι ένα κατασκεύασμα εξουσιαστικής επιβολής και μεθόδευσης. Η μαζική κοινωνία δεν ήταν ένα ελεύθερο μόρφωμα που σκλαβώθηκε κάποια στιγμή της ανθρώπινης ιστορίας από το κράτος. Αυτό που υπήρχε ήταν ελεύθερες κοινότητες και ομαδοποιήσεις ανθρώπων που μαζοποιήθηκαν με τη βία από άλλους ανθρώπους (ασφαλώς έπρεπε να συντρέχουν και μια σειρά από προϋποθέσεις). Είναι εσφαλμένη η αντίληψη η οποία βλέπει το κράτος σαν ένα τσιμπούρι στο σώμα της κοινωνίας που της ρουφάει το αίμα. Με αυτή την αντίληψη καταλήγουμε σε πιο εσφαλμένες σκέψεις, όπως το να θεωρούμε ότι αυτό που πρέπει να κάνει η μαζική κοινωνία είναι να αφαιρέσει το ξένο σώμα του κράτους προκειμένου να απελευθερωθεί.
Ο σχηματισμός του κράτους ήταν συνυφασμένος με τον σχηματισμό των πόλεων και της μαζικής κοινωνίας. Χωρίς την μαζοποίηση ανθρώπων στις πόλεις δεν υπήρξε ποτέ μέχρι σήμερα στην ιστορία κρατική δομή. Κράτος –πόλη και μαζική κοινωνία συνυπάρχουν, ήταν και είναι αλληλεξαρτώμενα και αδιάσπαστα μορφώματα. Η έντονη αστικοποίηση που ακολούθησε την βιομηχανική επανάσταση και που παρατηρείται μέχρι σήμερα όπου απλώνεται το βιομηχανικό σύστημα, έπαιξε καθοριστικό ρόλο για την μορφοποίηση και διόγκωση της σύγχρονης μαζικής κοινωνίας.
Η κοινωνία ως έννοια έχει αποδοθεί και χρησιμοποιηθεί με διάφορους τρόπους. Δεν έχουμε σκοπό να ορίσουμε τι σημαίνει κοινωνία. Αυτό που μας ενδιαφέρει στο σημείο αυτό είναι η διαδικασία της μαζοποίησης και οι διάχυτες εξουσιαστικές κοινωνικές σχέσεις που είναι αποτέλεσμα της επιβολής του κράτους. Σε καμιά περίπτωση δεν προσπαθούμε να ταυτίσουμε την μαζική κοινωνία (της οποίας είμαστε όλοι μέρος της) με το κράτος, όμως δεν μπορούμε να αγνοήσουμε την έντονη αλληλεξάρτηση τους. Από την στιγμή που υπάρχει κράτος το οποίο διαμεσολαβεί και καθορίζει τις σχέσεις των ανθρώπων, αλλά παίζει και μεγάλο ρόλο για την διαμόρφωση της προσωπικότητας τους, συνεπώς και η μαζική κοινωνία στο σύνολο της δομείται με βάση την επιβολή και τον εξαναγκασμό και όχι με βάση την ελευθερία. Εναντιωνόμαστε στη μαζική κοινωνία ως θεσμό και ως μόρφωμα, στις εξουσιαστικές διαδικασίες και σχέσεις που την αναπαραγάγουν και όχι γενικά και αόριστα στο σύνολο των ανθρώπων που την αποτελούν.
Η αναρχική προοπτική είναι ασυμβίβαστη με το κράτος και συνεπώς αντίθετη με την διατήρηση της μαζικής κοινωνίας. Επειδή με την καταστροφή του κράτους θα διαλυθούν και όλοι οι θεσμοί και μηχανισμοί με τους οποίους δομείται η μαζική κοινωνία. Είναι ευνόητο ότι αν αλλάξουν είτε με νόμιμο είτε με μη νόμιμο (πχ. επανάσταση) τρόπο οι διαχειριστές των μηχανισμών του κράτους (ή ονομαστεί ο μηχανισμός του κράτους με άλλη λέξη) τότε δεν θα μιλάμε για την καταστροφή του αλλά για μια μεταρρύθμιση της κυριαρχίας και την επιμήκυνση των συνθηκών εκμετάλλευσης και επιβολής.
Με βάση την αναρχική προοπτική, με την καταστροφή του κράτους οι άνθρωποι που θέλουν να ζήσουν ελεύθεροι θα είναι αντιφατικό να προστρέξουν να ανοικοδομήσουν την μαζική κοινωνία και τις πόλεις. Αντίθετα, με την καταστροφή του κράτους οι άνθρωποι θα αναζητήσουν τη γη, θα φτιάξουν ελεύθερες κοινότητες με αυτάρκεια όπως έζησαν άνθρωποι για χιλιάδες χρόνια σε αρμονία με τον φυσικό κόσμο.
Το κράτος, η μαζική κοινωνία και ο πολιτισμός πάνε μαζί και δεν μπορούν να μεταρρυθμιστούν προς μια απελευθερωτική κατεύθυνση, επειδή είναι κατ’ ουσία εξουσιαστικά κατασκευάσματα. Από την άλλη, δεν εξιδανικεύουμε την έννοια της κοινότητας. Μια κοινότητα μπορεί να αναπτύξει εξουσιαστικές σχέσεις και δομές. Τα παραδείγματα κοινοτήτων με εξουσιαστικές σχέσεις είναι πάρα πολλά. Η ουσιαστική διαφορά όμως της κοινότητας από την μαζική κοινωνία είναι ότι η κοινότητα μπορεί να υπάρξει και χωρίς κράτος, ενώ η μαζική κοινωνία δεν μπορεί. Το ίδιο ισχύει και για τις μικρές ομαδοποιήσεις (όπως των αναρχικών) σε αντίθεση με τις μαζικές δομές. Οι μικρές ομαδοποιήσεις μπορούν να υπάρξουν και χωρίς εξουσία, οι μαζικές δομές όμως, όπως τα κόμματα και οι ομοσπονδίες εργατών, δεν μπορούν.
Η μαζική κοινωνία αν και έχει έντονη αλληλεξάρτηση με το κράτος, δεν αποτελείται από ένα ομοιογενές σύνολο ανθρώπων με κοινές βλέψεις και αντιλήψεις. Δίπλα στην υποταγή υπάρχει ταυτόχρονα ακόμα ζωντανή και η αρχέγονη θέληση για εξέγερση και ελευθερία. Η μαζοποίηση, η τυποποίηση και η ομογενοποίηση (που έγινε πολύ πιο έντονη με την επιβολή της βιομηχανικής παραγωγής) έχει να κάνει με την ισοπεδωτική επιβολή ενός τρόπου ζωής ενάντια στην ελεύθερη ανάπτυξη της μοναδικότητας του κάθε ανθρώπου, της κάθε ελεύθερης συνύπαρξης και δραστηριότητας, αλλά και με την συνολική επίθεση στα άλλα ζωντανά πλάσματα του πλανήτη και της φύσης γενικότερα.
Αγωνιζόμενοι για ένα ελεύθερο κόσμο στοχεύουμε ξεκάθαρα στην διάλυση του κράτους, του παγκοσμιοποιημένου βιομηχανικού –τεχνολογικού συστήματος και συνεπώς στην αποδιοργάνωση της μαζικής κοινωνίας. Μόνο έτσι κάθε πλάσμα του πλανήτη θα έχει την δυνατότητα να χαίρεται και να απολαμβάνει τη ζωή του χωρίς νόμους και θεσμούς που θα του “κρύβουν τον ήλιο”.
Σύμπραξη για την αναρχία