Το κείμενο αυτό είναι δημοσιευμένο στο αναρχικό έντυπο Willful Disobedience (Εσκεμμένη Ανυπακοή) Volume 4, number 3-4. πηγή: theanarchistlibrary.org
Υπάρχει μια δημοφιλής παραδοχή μεταξύ των αριστερών και άλλων ριζοσπαστών που αισθάνονται ακόμα δεμένοι με την έννοια της προόδου ή ακόμα με τη
μαρξιστική θεωρητική κατασκευή ότι η τεχνολογία, ως τέτοια, είναι ουδέτερη. Η
υπόθεση αυτή είναι ιδιαίτερα διασκεδαστική, επειδή εκείνοι που την ενστερνίζονται
κατηγορούν τους επικριτές της τεχνολογίας ότι έχουν μια μυστικιστική και
ανιστόρητη αντίληψη της. Αυτό που οι απολογητές της τεχνολογίας ισχυρίζονται
είναι ότι οι επικριτές της τεχνολογίας προωθούν τον «τεχνολογικό ντετερμινισμό»,
καθιστώντας την τεχνολογία ως τον κεντρικό καθοριστικό παράγοντα για την
κοινωνική ανάπτυξη, και έτσι χάνουν την επαφή του κοινωνικού
παράγοντα. Καταλήγουν να διακηρύσσουν ότι τα προβλήματα δεν βρίσκονται στα
τεχνολογικά συστήματα ως τέτοια, αλλά στο ποιοι τα διαχειρίζονται και στον τρόπο
που επιλέγουν να τα χρησιμοποιούν.
Αναμφίβολα, υπήρξαν εκείνοι που απέδωσαν αισθητά ντετερμινιστικές δυνάμεις στην τεχνολογία. Ένας από τους μεγαλύτερους υποστηρικτές αυτής της άποψης ήταν ο Μαρξ, του οποίου ο οικονομισμός ήταν αναμφισβήτητα ένας τεχνολογικός οικονομισμός. Σύμφωνα με την άποψή του, η οικονομική αναγκαιότητα δημιούργησε τις τεχνολογικές εξελίξεις (όπως το πρώιμο βιομηχανικό εργοστάσιο) που
δημιούργησαν στη συνέχεια τη βάση για την αντικατάσταση του κυρίαρχου
οικονομικού συστήματος. Έτσι, ο οικονομισμός του Μαρξ ενσωματώνει ένα είδος
τεχνολογικού ντετερμινισμού .
Το λάθος του Μαρξ βρίσκεται ακριβώς στο ντετερμινισμό του (μια αναπόφευκτη συνέπεια του γεγονότος ότι η κριτική του στο Χέγκελ περιορίστηκε στο να
μετατρέψει το Χέγκελ -έναν ιστορικό ντετερμινιστή- σε έναν δεξιό παρά να
απορρίψει τις θεμελιώδεις (φιλοσοφικές) κατασκευές του). Μια πραγματικά
ιστορική, σε αντίθεση με μια μυστικιστική, προσέγγιση της κοινωνικής πάλης και
όλων των παραγόντων που εμπλέκονται σε αυτή πρέπει να απορρίψει κάθε μορφή
ντετερμινισμού, γιατί ξεκινά από την ιδέα της ιστορίας ως ανθρώπινη
δραστηριότητα και όχι ως μια έκφραση της κάθε πρωταρχικής κυρίαρχης
μεταφυσικής αξίας ή σύλληψης. Έτσι, κάθε προϊόν της ιστορίας πρέπει να θεωρηθεί
ως προϊόν ενός πλαισίου όσον αφορά τις συγκεκριμένες κοινωνικές σχέσεις στις
οποίες αναπτύχθηκε. Από μια τέτοια προοπτική, δεν μπορεί να υπάρξει κάτι τέτοιο
όπως μια “ουδέτερη” τεχνολογία.
Η τεχνολογία εξελίσσεται πάντα μέσα σε ένα κοινωνικό πλαίσιο με σαφή στόχο να αναπαράγει αυτό το πλαίσιο. Η μορφή της, ο σκοπός της και οι δυνατότητες της
καθορίζονται από αυτό το πλαίσιο, και αυτό είναι ακριβώς το γιατί η τεχνολογία δεν
είναι ουδέτερη. Αν κατανοήσουμε την τεχνολογία ως μεγάλης κλίμακας συστήματα
τεχνικών (όπως η βιομηχανοποίηση, η κυβερνητική, κλπ.), τότε δεν γνωρίζουμε
κανένα τεχνολογικό σύστημα που δεν αναπτύχθηκε μέσα στα πλαίσια της
κυριαρχίας, του ταξικού κανόνα και της εκμετάλλευσης. Αν ο Μαρξ, στη
Χεγκελιανή μυωπική του όραση, μπορούσε με κάποιο τρόπο να δει τον κομμουνισμό
στο βιομηχανικό σύστημα, είναι μόνο και μόνο επειδή το όραμά του για τον
κομμουνισμό ήταν η άρνηση της ατομικής ελευθερίας, η απορρόφηση του ατόμου
σε ένα πλάσμα του είδους όπως εκδηλώθηκε στην υποχρεωτική συλλογική
παραγωγική διαδικασία του εργοστασίου. Στην πραγματικότητα, το βιομηχανικό
σύστημα αναπτύχθηκε για ένα σκοπό – να μεγιστοποιήσει το ποσό των κερδών που
θα μπορούσε να αποσπασθεί από κάθε στιγμή εργασίας, αυξάνοντας το επίπεδο
ελέγχου πάνω σε κάθε κίνηση του εργαζομένου στη δουλειά. Κάθε νέα τεχνολογική
ανάπτυξη στο βιομηχανικό καπιταλιστικό σύστημα αύξησε απλώς το επίπεδο του
ελέγχου επί των διαδικασιών στο σημείο που σήμερα είναι ως επί το πλείστον
αυτοματοποιημένες, και η νανοτεχνολογία και η βιοτεχνολογία δημιουργούν τη
βάση για την άσκηση αυτού του ελέγχου απευθείας πάνω στα σώματά μας σε
μοριακό επίπεδο.
Ακριβώς όπως οι ιδεολογίες της κάθε εποχής είναι οι εκφράσεις του κυρίαρχου
συστήματος εκείνης της εποχής, έτσι οι τεχνολογίες της κάθε εποχής αντανακλούν
επίσης τα κυρίαρχα συστήματα. Η αντίληψη ότι οι τεχνολογίες είναι ουδέτερες, ότι
θα μπορούσαμε να ανακαταλάβουμε τα τεχνολογικά συστήματα και να τα
χρησιμοποιήσουμε για τους δικούς μας σκοπούς, είναι μια μυστικιστική σύλληψη
που αμνηστεύει με μια μη ιστορική αθωότητα την τεχνολογία. Όπως η ιδεολογία,
αυτά τα συστήματα πραγματοποιημένων ιδεών μέσω των οποίων η άρχουσα τάξη
επιβάλλει την κυριαρχία της, έτσι και η τεχνολογία είναι ένα προϊόν του κυρίαρχου
συστήματος, που δημιουργήθηκε για να ενισχύσει την εξουσία του . Η καταστροφή
του κυρίαρχου συστήματος θα συνεπάγεται την καταστροφή της τεχνολογίας του,
του συστήματος των τεχνικών που αναπτύχθηκαν για να επιβάλουν την κυριαρχία
του.
Σε αυτό το σημείο τα τεχνολογικά συστήματα που αναπτύσσονται από το κυρίαρχο σύστημα είναι τόσο ενοχλητικά και βλαβερά ώστε είναι παράλογο ακόμη και να προσποιούμαστε ότι θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για οποιοδήποτε
απελευθερωτικό σκοπό. Αν ο Μαρξ, ακολουθώντας το Χέγκελ, ήθελε η ιστορία να
έχει ένα τελικό, αποφασιστικό τέλος, γνωρίζουμε πλέον ότι μια τέτοια άποψη είναι
πολύ χριστιανική ώστε να μπορέσει ποτέ να είναι πραγματικά επαναστατική. Η
επανάσταση είναι ένα στοίχημα, το στοίχημα είναι ακριβώς ότι το άγνωστο, που
προσφέρει τη δυνατότητα για το τέλος της κυριαρχίας και της εκμετάλλευσης, ,αξίζει
το ρίσκο, καθώς το να πάρεις αυτό το ρίσκο περιλαμβάνει την καταστροφή του
συνόλου αυτού του πολιτισμού της κυριαρχίας και της εκμετάλλευσης –
συμπεριλαμβανομένων των τεχνολογικών συστημάτων του – που είναι ό,τι έχουμε
γνωρίσει μέχρι τώρα.