Το σχολείο και η εκπαιδευτική διαδικασία ως μια ακόμα μορφή σκλαβιάς.
Η διαδικασία και ο σκοπός της εκπαίδευσης σε όλες τις εποχές που εμφανίστηκε με οργανωμένο τρόπο και παρ’ όλες τις επιμέρους διαφορές από κράτος σε κράτος και από εποχή σε εποχή, είχε πάντα ένα σκοπό. Αυτόν της διαμόρφωσης και διαπαιδαγώγησης του ατόμου από την παιδική του ηλικία, σύμφωνα με τις αξίες και τους θεσμούς που επικρατούν στην κοινωνία. Όπως και με τον εφοδιασμό τους με τις απαραίτητες δεξιότητες για την μετέπειτα εργασιακή τους αποκατάσταση και ανέλιξη. Κάθε κρατικός μηχανισμός ενδιαφέρεται για την εύρυθμη λειτουργία της μηχανής του. Και για αυτό το λόγο είχε και έχει σε κάθε εποχή την ιδιαίτερη «ευαισθησία» για να εγκλωβίσει και να εξημερώσει τα αυθόρμητα και απλά μυαλά των παιδιών. Δεν θα ήταν υπερβολή να κάνουμε λόγο για παιδομάζωμα.
Η ύπαρξη σχολείων και πανεπιστημίων έρχεται να συμβάλει στην υποταγή των ανθρώπων στα εξουσιαστικά επινοήματα, τεμαχίζοντας ακόμα και την ίδια την ανθρώπινη υπόσταση σε δύο μέρη, σε σώμα και σε πνεύμα. Τα παιδιά και η νεολαία εξαναγκάζονται άμεσα ή έμμεσα να ταυτιστούν με το ρόλο του εκπαιδευόμενου και να αποδεχτούν την αυθεντία του εκπαιδευτή. Έτσι τα όμορφα παιδικά χρόνια μετατρέπονται και προσαρμόζονται, σε χρόνια εξαναγκασμού, πειθαρχίας και ελέγχου για να παράγεται διαρκώς καινούριο «υλικό» για την μέγα μηχανή του πολιτισμού. «Υλικό» το οποίο πρέπει να είναι μπολιασμένο με τα ιδανικά και τους κανόνες της κυριαρχίας και που θα είναι πρόθυμο στο να διαιωνίζει και να αναπαράγει τον εξουσιαστικό της κόσμο.
Εξειδικευμένο ή μη, το ανθρώπινο αυτό δυναμικό, πρέπει να είναι έτοιμο να προσαρμοστεί στους ρυθμούς και της ανάγκες του τεχνητού κόσμου της παραγωγικής διαδικασίας, να στελεχώσει τμήματα Marketing&management, να σκουπίσει τη βρώμα της πόλης, να θεραπεύσει από τις αρρώστιες του πολιτισμού, να γίνει ο επόμενος βιομήχανος, ο επόμενος επιστήμονας, ο επόμενος σκλάβος. Μπορούμε με σιγουριά να πούμε ότι τα σύγχρονα σχολικά και πανεπιστημιακά κελιά παράγουν τους αυριανούς κυρίαρχους, αλλά και τους αυριανούς σκλάβους και υπηρέτες.
Όμως τα πράγματα δεν ήταν έτσι για πολλές δεκάδες χιλιάδες χρόνια. Προ της εμφάνισης των πρώτων οργανωμένων κρατών και την επικράτηση του πολιτισμού σε όλο τον πλανήτη, στις ελεύθερες κοινότητες και ομάδες ανθρώπων, η γνώση αποκτιόταν μέσα από το άμεσο βίωμα της καθημερινής ζωής και την συνεχή γνωριμία με τον φυσικό κόσμο. Η γνώση μεταφερόταν από άνθρωπο σε άνθρωπο και από γενιά σε γενιά. Δεν υπήρχε καμιά ανάγκη να αναπτυχθεί και να οργανωθεί ένα ειδικό σύστημα εκπαίδευσης, ξέχωρο από την υπόλοιπη ολότητα της άμεσης φυσικής εμπειρίας. Οι άνθρωποι γνώριζαν πολύ καλά τι έπρεπε να κάνουν για να τραφούν, να προστατευτούν και να ζήσουν. Μέσα από την εμπειρία που αποχτούσαν από την άμεση επαφή και παρατήρηση της φύσης, κρατούσαν ότι τους ήταν απαραίτητο ή απέρριπταν ότι τους ήταν περιττό για την διαβίωση τους.
Με την σύσταση των πρώτων κρατών και την εξάπλωση του πολιτισμού, πολλές ανθρώπινες ομάδες και πληθυσμοί εγκλωβίστηκαν μέσα σε αυτά. Οι άνθρωποι μετατράπηκαν σε υπηκόους και πολίτες με υποχρεώσεις και δικαιώματα προς και από το κράτος. Το κράτος για να μπορέσει να επικρατήσει και να λειτουργήσει, χρειαζόταν κάποιας μορφής έλεγχο πάνω στους υποτελείς του. Έναν θεσμικό μηχανισμό που θα έχει ως ρόλο να εξημερώνει, να εκπολιτίζει και εν τέλει να παράγει υπηκόους, που θα καλύπτουν τις διαρκώς μεταβαλλόμενες ανάγκες της κυριαρχίας.
Στην αρχαία Ελλάδα, η εκπαίδευση δεν είχε ενιαίο χαρακτήρα στις διαφορετικές πόλεις -κράτη και διέφερε κατά πολύ από τη σύγχρονη μορφή του εκπαιδευτικού συστήματος. Ο σκοπός όμως της μετάλλαξης και προσαρμογής της ατομικότητας και του πνεύματος των παιδιών στους κανόνες και θεσμούς των κοινωνιών των πόλεων-κρατών δεν διέφερε. Το ίδιο εξακολουθεί να ισχύει και για τα υπόλοιπα κράτη και έθνη ανά τα χρόνια και τις εποχές. Διαφορετικού τύπου εκπαίδευση λάμβανε ένα παιδί στην αρχαία Ελλάδα απ’ ότι στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία και την εποχή της αναγέννησης απ’ ότι στην σημερινή εποχή της σύγχρονης κυριαρχίας. Και σύμφωνα με τα λόγια του Durkheim: «οι εκπαιδευτικοί μετασχηματισμοί είναι πάντα αποτέλεσμα και ένδειξη των κοινωνικών μετασχηματισμών και βάσει αυτών πρέπει να ερμηνεύονται. Με άλλα λόγια, η εκπαίδευση αλλάζει καθώς αλλάζει η κοινωνία».
Αναμφίβολα το εκπαιδευτικό σύστημα, ανεξάρτητα πως αυτό εκφράζεται, είναι ένας θεσμός, ένας μηχανισμός του συστήματος κυριαρχίας. Έτσι λοιπόν, ο μοναδικός του ρόλος είναι αυτός της διαιώνισης και αναπαραγωγής των σχέσεων εξουσίας εντός του κοινωνικού χώρου. Τα σχολεία, καθώς και άλλες κρατικές ή ιδιωτικές υποδομές, όπως μπορεί να είναι ένα εργοστάσιο ή μια φυλακή, λειτουργούν και αλληλεπιδρούν για τον σκοπό αυτό(της αναπαραγωγής των εξουσιαστικών σχέσεων). Ξεκινώντας από την αρχιτεκτονική και πολεοδομική υπόσταση μιας σχολικής εγκατάστασης, διασχίζοντας την υποχρεωτική παρουσία, τον εξαναγκασμό, την πειθαρχεία, την τιμωρία ή την επιβράβευση και καταλήγοντας τελικά στη συντήρηση και διαιώνιση του συστήματος καταπίεσης και ελέγχου. Η ύπαρξη των σχολείων και των πανεπιστημιακών κέντρων δεν είναι καθόλου άσχετη με το σημερινό τεχνοβιομηχανικό σύστημα, την συστηματοποιημένη εργασία, την επιβίωση στις πόλεις, τη μαζική κοινωνία με τις πολύπλοκες σχέσεις και την καταστροφή του φυσικού κόσμου. Αντίθετα όλα αυτά είναι σε απόλυτη αλληλεξάρτηση και επικοινωνία. Αυτό σημαίνει ότι αυτός ο βιομηχανοποιημένος κόσμος για καταφέρει να λειτουργήσει και να σταθεί έχει ανάγκη τον απόλυτο καταμερισμό εργασίας, το εξειδικευμένο αλλά και ανειδίκευτο προσωπικό που θα αναπαραχθεί μέσα στα κελιά των σχολικών κτηρίων. Όπως ακριβώς μια πόλη έχει ανάγκη τον έντονο καταμερισμό εργασίας της μαζικής παραγωγής όπως και την αναγκαιότητα του κράτους (και το αντίστροφο) για να καταφέρει να συντηρηθεί.
Είναι η «ελευθεριακή» εκπαίδευση απελευθερωτική;
Βλέπουμε πολλές φορές να προτάσσεται η δημιουργία «ελευθεριακών» σχολείων ως μέρος του προτάγματος της κοινωνικής απελευθέρωσης. Έχουν παρουσιαστεί από διάφορους παιδαγωγούς (όπως ο Fransisco Ferrer, ο Alexander Neil) και έχουν δοκιμαστεί ανά τα χρόνια εναλλακτικά μοντέλα εκπαίδευσης. Οι θεωρίες αυτές έδιναν βάρος στην εξάλειψη της σχέσης εξουσίας μεταξύ μαθητή-καθηγητή, στην αντιαυταρχική συμπεριφορά, την ανάδειξη της ατομικότητας και δημιουργικότητας των παιδιών, της διαφορετικότητας κ.α. Ένα από τα πιο γνωστά παραδείγματα τέτοιων σχολείων ήταν το «ελευθεριακό» σχολείο Summerhill στην Αγγλία το 1941 αλλά και στις μέρες μας το Paideia στην Ισπανία.
Αυτή όμως η αντίληψη περί της «ελευθεριακής» εκπαίδευσης θεωρούμε πώς αδυνατεί να κατανοήσει την ίδια την ουσία και την ηθική της εκπαίδευσης και της διάπλασης ανθρώπινων χαρακτήρων. Ανεξάρτητα αν αυτή ασκείται από το κράτος, από κάποιο ιδιώτη ή λειτουργεί κάτω από ένα μοντέλο αυτοδιαχείρισης και αντιιεραρχίας. Στην πραγματικότητα δεν είναι τίποτα διαφορετικό από την απλή αλλαγή στο τρόπο διαχείρισης ενός εξουσιαστικού μηχανισμού. Τα αποτελέσματα της «ελευθεριακής» εκπαίδευσης στην ουσία τους είναι τα ίδια με κάθε άλλη μορφή εκπαίδευσης. Αν ένας νέος αναγκάζεται να εκπαιδεύεται (έστω με ελευθεριακό τρόπο) για να συνταχθεί σε μια κοινωνία ακόμα και αν αυτή θεωρείται απελευθερωμένη από το κράτος και την εξουσία, τότε η απελευθέρωση μάλλον δεν έχει έρθει ακόμα.
Η άποψη μας είναι ότι δεν είναι ανάγκη κάθε φορά που έχουμε να κάνουμε με ένα τεχνητό εφεύρημα και μηχανισμό του κράτους, να προσπαθούμε να βρούμε τους τρόπους να το αυτοδιαχειριστούμε και να το μεταρρυθμίσουμε. Αφού κατανοούμε ότι οι κρατικές δομές είναι κατ’ ουσία εξουσιαστικά κατασκευάσματα, τα οποία σε μια απελευθερωμένη συνθήκη δεν θα μας είναι απαραίτητα. Η αντικατάσταση και ξανά σύσταση των δομών-υποδομών και λειτουργιών του κρατικού μηχανισμού, το μόνο που καταφέρνει τελικά είναι να το ξαναφτιάξει βήμα βήμα και όχι να το καταστρέψει οριστικά. Όπως φάνηκε και ιστορικά τα σχολεία κατασκευάστηκαν για να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα της εξουσίας και του πολιτισμού. Για παράδειγμα τα σχολεία ήταν ένας βασικός μηχανισμός που χρησιμοποίησαν οι δυτικοευρωπαίοι άποικοι-κατακτητές για να εκπολιτίσουν τους ιθαγενείς σε Αμερική, Αφρική και Ασία. Οι άποικοι χρησιμοποίησαν τα σχολεία ως ένα μέσο για να αλλοιωθεί ο αρχέγονος τρόπος διαβίωσης των ιθαγενών.
Παρ’ όλα τα σχέδια για εναλλακτικά μοντέλα σχολείων, οι καταστροφές και βανδαλισμοί σε σχολικές εγκαταστάσεις, οι καταλήψεις χωρίς ¨προφανή¨ αιτία, οι κοπάνες από τα μαθήματα, η ενστικτώδης αντίδραση-δυσφορία στο πρωινό χτύπημα του ξυπνητηριού ή στο άκουσμα του κουδουνιού, δείχνουν από μόνα τους την ενστικτώδη και αγνή απέχθεια για το σύνολο της εκπαίδευσης.
Η εκπαίδευση και η δομή μέσα από την οποία εκφράζεται αυτή, είναι ένα ακόμα κομμάτι της κυριαρχίας και σαν τέτοιο πρέπει να αναγνωριστεί. Τα εναλλακτικά μοντέλα διαχείρισης του συστήματος, προσφέρουν αυτό που δηλώνουν. Εναλλακτική μορφή των σχέσεων εξουσίας. Εάν θέλουμε οι άνθρωποι να αποκτήσουν πραγματική και αυθεντική γνώση και μόρφωση, αυτό θα γίνει μονάχα μέσα από την συνολική καταστροφή της κυριαρχίας και των δομών της. Μέσα από την αρμονική συνύπαρξη του ανθρώπου με τον φυσικό κόσμο. Μέσω της δημιουργικής αλληλεπίδρασης και αυτενέργειας των ανθρώπων. Μακριά από τις τεχνολογικές ειδικεύσεις και την πολυπλοκότητα της πόλης και του πολιτισμού.
Σύμπραξη για την αναρχία